هیدروسفالی

اصطلاح (هیدروسفالی) از واژه یونانی ، هیدرو به معنای آب و سفالوس به معنی سر است . همانطور که از نام این بیماری مشخص است، هیدروسفالی شرایطی است که ویژگی اصلی آن انباشته شدن بیش از حد مایع در مغز است. اگرچه هیدروسفالی زمانی به عنوان آب در مغز شناخته شد، آب در واقع مایعات مغزی نخاعی یا CSF است، مایع شفافی که مغز و نخاع را احاطه کرده است.
انباشت بیش از حد مایع مغزی نخاعی منجر به افزایش غیر طبیعی فضاهای در مغز به نام بطن می‌شود. این گسترش باعث ایجاد فشار مضر روی بافت مغز می‌گردد. فشار حاصل از مایع در برابر بافت مغزی باعث ایجاد هیدروسفالی می‌شود.

به طور معمول، مایع مغزی نخاعی در حفره‌های مغز ترشح می‌شود و توسط یک غشا که حفره‌ها را می‌پوشاند جذب می‌گردد. اگر غشا مایع را جذب نکند و یا اگر مایع مسدود شود، حفره‌ها پر می‌شوند. انباشته شدن مایع باعث می‌شود که سر بزرگ و مغز فشرده شود. این وضعیت می‌تواند به فلج ، نابینایی ، عقب ماندگی ذهنی ، عدم توانایی در صحبت کردن و تشنج منجر گردد.

انواع مختلف بیماری هیدروسفالی

هیدروسفالی ممکن است مادرزادی یا اکتسابی باشد .

• هیدروسفالی مادرزادی

  بیماری هیدروسفالی مادرزادی در هنگام تولد رخ می‌دهد و ممکن است ناشی از حوادث یا تأثیراتی باشد که در طول رشد جنین
  یا در اثر ناهنجاری‌های ژنتیکی رخ می‌دهد.

• هیدروسفالی اکتسابی

  هیدروسفالی اکتسابی در زمان تولد یا بعد از آن ایجاد می‌شود. این نوع هیدروسفالی ممکن است روی افراد با سنین مختلف
  تاثیر بگذارد و ممکن است به علت آسیب یا بیماری ایجاد شود.

همچنین هیدروسفالی می تواند ارتباطی و یا غیر ارتباطی باشد

• هیدروسفالی ارتباطی

  هیدروسفالی ارتباطی زمانی رخ می‌دهد که جریان مایع مغزی نخاعی پس از خروج از بطن مسدود شود. این فرم ارتباطی نام
  دارد زیرا مایع مغزی نخاعی هنوز هم می‌تواند بین بطن‌هایی که باز هستند، جریان یابد.

• هیدروسفالی غیر ارتباطی

  بیماری هیدروسفالی غیر ارتباطی ( که هیدروسفالی انسدادی نیز نامیده می‌شود ) هنگامی رخ می‌دهد که جریان مایع مغزی
  نخاعی در یک یا چند راه عبوری باریک که بطن‌ها را به یکدیگر متصل می‌کند، مسدود شود.

دو نوع دیگر از هیدروسفالی وجود دارد که دقیقا به دسته‌های ذکر شده در بالا مرتبط نیستند و عمدتاً بر بزرگسالان تاثیر می‌گذارند. این دو نوع از بیماری عبارتند از :

• هیدروسفالی اکس واکو

  هیدروسفالی اکس واکو زمانی رخ می‌دهد که سکته مغزی یا ضربه‌ها به مغز آسیب برسانند. در این موارد ممکن است بافت مغزی
  آسیب ببیند.

• هیدروسفالی با فشار طبیعی

  هیدروسفالی با فشار طبیعی می تواند در افراد با هر سنی رخ دهد، اما در میان افراد مسن رایج است. این نوع هیدروسفالی
  ممکن است ناشی از خونریزی ساب اراکونوئید، ضربه به سر، عفونت، تومور مغزی یا عوارض جراحی باشد. با این حال، بسیاری
  ممکن است هیدروسفالی با فشار طبیعی بدون هیچ گونه از دلایل ذکر شده و به علت عوامل ناشناخته رخ دهند.

نشانه‌های بیماری در نوزادان

در نوزادان، واضحترین نشانه هیدروسفالی اغلب افزایش محیط سر و یا بزرگ شدن سر است. سایر علائم ممکن است شامل استفراغ،
خواب آلودگی، تحریک پذیری، انحراف از درون چشم (همچنین به نام سان ستینگ شناخته می‌شود) و تشنج باشد.

تشخیص این بیماری چگونه انجام می‌شود؟

هیدروسفالی از طریق ارزیابی بالینی عصبی تشخیص داده می‌شود و تشخیص نیز با استفاده از تکنیک‌های تصویربرداری جمجمه مانند
اولتراسونوگرافی، توموگرافی کامپیوتری (سی تی اسکن مغزی، تصویر برداری رزونانس مغناطیسی (ام آر آی)، و روش‌های مونیتور
فشار انجام می‌گردد. پزشک یک ابزار تشخیص مناسب بر اساس سن فرد، شاخص‌های بالینی و وجود اختلالات شناخته شده یا مشکوک
مغز یا نخاع را انتخاب می‌کند.

درمان هیدروسفالی

هیدروسفالی به روش‌های مختلف قابل درمان است. البته باید متذکر شد که معمول‌ترین روش آن جراحی است ولی داشتن یک رژیم
غذایی مناسب و استفاده از روش‌های درمانی گیاهی نیز می‌تواند به بهبود این بیماری کمک کند.

عمل جراحی

هیدروسفالی اغلب با عمل جراحی با قرار دادن یک سیستم شانت درمان می‌شود. این سیستم جریان مایع مغزی نخاعی را از سیستم
عصبی مرکزی به قسمت دیگری از بدن هدایت می‌کند که در آن جا می‌تواند به عنوان بخشی از روند طبیعی گردش جذب شود.
شانت یک لوله پلاستیکی انعطاف پذیر اما محکم است. سیستم شانت شامل شانت، کاتتر و یک دریچه می‌باشد. یک انتهای کاتتر در
بطن داخل مغز و یا در مایع مغزی نخاعی خارج از نخاع قرار می‌گیرد. انتهای دیگر کاتتر معمولاً در داخل محوطه شکمی قرار
می‌گیرد، اما ممکن است در مکان‌های دیگر بدن نیز قرار بگیرد مانند یک حفره قلب یا مناطق اطراف ریه که مایع مغزی نخاعی در
آن جا می‌تواند درناژ شده و جذب شود.

دریچه‌ای که در امتداد کاتتر قرار دارد، جریان یک طرفه را حفظ می‌کند و میزان مایع مغزی نخاعی را نیز تنظیم می‌کند.
تعداد محدودی از افراد را می‌توان با یک روش جایگزین به نام ونتریکولوستومی سوم درمان کرد. در این روش یک نورواندوسکوپ
(دوربین کوچکی که ازتکنولوژی فیبر نوری برای تجسم کردن مناطق کوچک با دسترسی دشوار برای انجام جراحی‌ها استفاده می‌کند)
اجازه می‌دهد تا پزشک قادر به دیدن سطح بطن باشد.

هنگامی که اسکوپ به موقعیت مورد نظر هدایت می‌شود، یک ابزار کوچک سوراخ کوچکی در کف بطن سوم ایجاد می‌کند، که به مایع
مغزی نخاعی اجازه می‌دهد تا از مانع عبور کند و به سمت محل تخلیه در اطراف سطح مغز جریان یابد.